Ο κάθε άνθρωπος σε
μια δεδομένη στιγμή έχει μια σχετική ψυχολογική ισορροπία δομημένη από
αντιλήψεις για τη ζωή, τις ηθικές αξίες, ιδεολογίες και από διάφορων μορφών
πεποιθήσεις για συγκεκριμένα θέματα. Κάποια από αυτά τα δομικά στοιχεία της
ισορροπίας μπορεί να είναι σωστά και άλλα να είναι λάθος. Ακόμα και τα πιστεύω
σε λαθεμένες αντιλήψεις μπορούν να φτιάξουν μια σχετική ψυχολογική ισορροπία,
γιατί αυτές γίνονται αντιληπτές σαν ένας τόπος σταθερός. "Δος μοι πά στώ
και τα γαν κινήσω". Ο άνθρωπος έχει υπαρξιακή ανάγκη να πιστεύει σε κάποια
πράγματα, να θεωρεί κάποια πράγματα σαν σταθερές αλήθειες.
Όμως τι μπορεί να
συμβεί όταν στοιχεία της αντικειμενικής πραγματικότητας έρχονται να
αμφισβητήσουν κάποιες παγιωμένες αντιλήψεις του κάθε ανθρώπου;
Αυτό εξαρτάται κυρίως από τον ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ του κάθε ανθρώπου και ναπό άλλα στοιχεία όπως από το μέγεθος της αξίας που προσδίδει το άτομο στην κάθε συγκεκριμένη αντίληψη, από το χρονικό διάστημα μέσα στο οποίο έχει παγιωθεί μια υπό αμφισβήτηση αντίληψη κλπ.
Αυτό εξαρτάται κυρίως από τον ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ του κάθε ανθρώπου και ναπό άλλα στοιχεία όπως από το μέγεθος της αξίας που προσδίδει το άτομο στην κάθε συγκεκριμένη αντίληψη, από το χρονικό διάστημα μέσα στο οποίο έχει παγιωθεί μια υπό αμφισβήτηση αντίληψη κλπ.
Υπάρχουν δύο
κατηγορίες χαρακτήρων:
1. Χαρακτήρες που είναι ανοιχτοί σε κάθε νέα γνώση (στη βάση της λογικής)
2. Χαρακτήρες που είναι κλειστοί.
*Οι δεύτεροι ταυτίζουν τις όποιες παγιωμένες παγιωμένες απόψεις τους με την ίδια τους την ύπαρξη, με την προστασία του εαυτού τους. Η απώλεια μιας σταθερής βάσης ανατρέπει την ψυχολογική ισορροπία και αυτή η ανατροπή επιφέρει από δυσάρεστα μέχρι πάρα πολύ δυσάρεστα συναισθήματα.
* Στο άκουσμα του κάθε νέου και λογικού δεδομένου και οι δύο χαρακτήρες αντιδρούν περίπου κατά τον ίδιο τρόπο (εκτός και αν κάποιος βρίσκεται ήδη σε αναζήτηση νέων στοιχείων για δόμηση νέας ισορροπίας).
*Και οι δυό προσπαθούν αρχικά να εξακριβώσουν το σωστό, την αλήθεια ή το λογικό του νέου δεδομένου και βρίσκονται σε μια κάποια διέγερση. Αναζητούν την ύπαρξη λογικών βάσεων. (διερευνητικό στάδιο)
*Αν λοιπόν τα λογικά στοιχεία είναι επαρκή, τότε ο πρώτος χαρακτήρας θα προσπαθήσει να τα υιοθετήσει έχοντας θετικά συναισθήματα. Όμως ο δεύτερος χαρακτήρας θα κοιτάξει, γρήγορα, να υψώσει τείχη για να προστατέψει το ΣΥΜΦΕΡΟΝ του, το οποίο είναι η διατήρηση της ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗΣ ΤΟΥ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑΣ (εδώ αφήνουμε έξω τα άλλα πιθανά συμφέροντα όπως τα οικονομικά, αποφυγή φόβων κλπ). Σαν πρώτιστο λοιπόν συμφέρον βάζει αυτή την ισορροπία (εγωισμός) και προσπαθεί με λογικοφανείς ή και παράλογους συλλογισμούς (ισχυρογνώμον) να αποκρούσει το νέο που χτυπά την πόρτα της ζωής του. Πολλοί από αυτούς - σαν μια από τις πρώτες αντιδράσεις τους- θα "βουλώσουν" τα αυτιά τους, δεν θα θέλουν να διαβάσουν τα νέα στοιχεία, δεν θα θέλουν να συνεχίσουν να ακούνε περισσότερα για τούτο και γενικά θα έχουν την τάση να αποφύγουν τη φωνή της ύπαρξης του νέου (στρουθοκαμηλισμός).
* Και αν υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο πρόσωπο που εκφράζει τη νέα λογική άποψη, τότε τα πιο εγωπαθή - άρρωστα άτομα θα του επιτεθούν προσωπικά με ΥΒΡΕΙΣ, και με διάφορους απαξιωτικούς και χυδαίους χαρακτηρισμούς (γιατί υποσυνείδητα θέλουν να μειώσουν την αξία του νέου δια μέσου της μείωσης της προσωπικής αξίας του φορέα του ή να τον εκδικηθούν για το "κακό" που έρχεται να τους επιφέρει).
Δεν θα σκεφτούν λοιπόν με τίποτα να αντιπαρατεθούν ιδεολογικά στον άλλον, με επιχειρήματα σε πολιτισμένα πλαίσια. . Δεν θα κάνουν κριτική αλλά "υβριστική". (Σε αυτό τους σπρώχνει ο συγκαλυμμένος αντικοινωνικός χαρακτήρας τους.) Αντί αυτών λοιπόν, θα βγάλουν από μέσα του τον χαρακτήρα του φανατικού οπαδού ποδοσφαιρικής ομάδας, τον χαρακτήρα του χούλιγκαν. Βασικά δεν θα τους νοιάζει τι λέει πραγματικά ο άλλος. Θα επιτίθενται εναντίον απόψεων που δήθεν λέει ο συνομιλητής του (θα του βάζουν στο στόμα λόγια που δεν είπε) ενώ αυτές θα είναι δικό τους κατασκεύασμα. Θα διαστρεβλώνουν, θα παραποιούν ό,τι δεν τους συμφέρει στο στόχο τους και όταν θα τα βρίσκουν σκούρα, θα αλλάζουν θέμα, «θα πετούν τη μπάλα στην εξέδρα».
* Πολλά άτομα - σε περιπτώσεις ιδεολογικών αντιπαραθέσεων - όταν επιτίθενται απαξιωτικά στον άλλον προσωπικά, ΔΕΝ το κάνουν για να υπερασπιστούν την ιδεολογία τους (όπως θέλουν να ισχυρίζονται), η οποία δήθεν στοχεύει στο καλό της κοινωνίας, αλλά για να υπερασπίσουν το ατομικό τους συμφέρον για ψυχολογική ισορροπία και πιθανόν όχι μόνο γι αυτή σαν συμφέρον. Για ετούτους όλους τους φανατισμένους, είναι θέμα χρόνου να περάσουν σε διαφορετικά ή αντίθετα ιδεολογικά στρατόπεδα όταν δουν ότι διάφορα συμφέροντά τους ικανοποιούνται από αυτά. Και αυτό γιατί στο βάθος οι αντιλήψεις τους στηρίζονται όχι στο εκφραζόμενο πρόταγμα αλλά στον καλυπτόμενο εγωκεντρισμό, ο οποίος θεμελιώνεται στη δειλία τους για την αντιμετώπιση σημαντικών αλλαγών στη ζωή τους.
Το μόνο που κατά βάθος δεν τους ενδιαφέρει είναι το κοινωνικό καλό. Σε αυτή την κατηγορία μπορούν να ανήκουν άτομα από όλους τους ιδεολογικούς χώρους (αστικό, λενινιστικό, αναρχικό, δημοκρατικό κοκ)
Δύσκολο να υπάρξουν χαρακτήρες της πρώτης κατηγορίας και γι αυτό αρχικά οι πραγματικοί αγωνιστές είναι πολύ λίγοι.
* Και αφού στοχεύουμε να μιλήσουμε κυρίως για τον ιδεολογικό χώρο, να πούμε και το εξής: Δεν είναι μόνο η αποφυγή της ψυχολογικής ανισορροπίας από τη σύγκρουση των αντιλήψεων ο λόγος για τον οποίο κάποιοι αντιδρούν οι περισσότεροι αρνητικά. Πολλοί που ανήκουν σε έναν ιδεολογικό χώρο, αναπτύσσουν με τον καιρό κάποιες διαπροσωπικές σχέσεις με ομοϊδεάτες τους (φιλικές και όχι μόνο). Αν λοιπόν κάποιος αποδεχθεί το νέο λογικό δεδομένο, τότε θα πρέπει σε αρκετές περιπτώσεις να έρθει σε προσωπικές ρήξεις με άτομα του χώρου του. Και τούτο έχει και τις οδύνες του. Άρα έχει συμφέρον ακόμα πιο μεγάλο για να μην αποδέχεται ότι 2+2=4.
1. Χαρακτήρες που είναι ανοιχτοί σε κάθε νέα γνώση (στη βάση της λογικής)
2. Χαρακτήρες που είναι κλειστοί.
*Οι δεύτεροι ταυτίζουν τις όποιες παγιωμένες παγιωμένες απόψεις τους με την ίδια τους την ύπαρξη, με την προστασία του εαυτού τους. Η απώλεια μιας σταθερής βάσης ανατρέπει την ψυχολογική ισορροπία και αυτή η ανατροπή επιφέρει από δυσάρεστα μέχρι πάρα πολύ δυσάρεστα συναισθήματα.
* Στο άκουσμα του κάθε νέου και λογικού δεδομένου και οι δύο χαρακτήρες αντιδρούν περίπου κατά τον ίδιο τρόπο (εκτός και αν κάποιος βρίσκεται ήδη σε αναζήτηση νέων στοιχείων για δόμηση νέας ισορροπίας).
*Και οι δυό προσπαθούν αρχικά να εξακριβώσουν το σωστό, την αλήθεια ή το λογικό του νέου δεδομένου και βρίσκονται σε μια κάποια διέγερση. Αναζητούν την ύπαρξη λογικών βάσεων. (διερευνητικό στάδιο)
*Αν λοιπόν τα λογικά στοιχεία είναι επαρκή, τότε ο πρώτος χαρακτήρας θα προσπαθήσει να τα υιοθετήσει έχοντας θετικά συναισθήματα. Όμως ο δεύτερος χαρακτήρας θα κοιτάξει, γρήγορα, να υψώσει τείχη για να προστατέψει το ΣΥΜΦΕΡΟΝ του, το οποίο είναι η διατήρηση της ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗΣ ΤΟΥ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑΣ (εδώ αφήνουμε έξω τα άλλα πιθανά συμφέροντα όπως τα οικονομικά, αποφυγή φόβων κλπ). Σαν πρώτιστο λοιπόν συμφέρον βάζει αυτή την ισορροπία (εγωισμός) και προσπαθεί με λογικοφανείς ή και παράλογους συλλογισμούς (ισχυρογνώμον) να αποκρούσει το νέο που χτυπά την πόρτα της ζωής του. Πολλοί από αυτούς - σαν μια από τις πρώτες αντιδράσεις τους- θα "βουλώσουν" τα αυτιά τους, δεν θα θέλουν να διαβάσουν τα νέα στοιχεία, δεν θα θέλουν να συνεχίσουν να ακούνε περισσότερα για τούτο και γενικά θα έχουν την τάση να αποφύγουν τη φωνή της ύπαρξης του νέου (στρουθοκαμηλισμός).
* Και αν υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο πρόσωπο που εκφράζει τη νέα λογική άποψη, τότε τα πιο εγωπαθή - άρρωστα άτομα θα του επιτεθούν προσωπικά με ΥΒΡΕΙΣ, και με διάφορους απαξιωτικούς και χυδαίους χαρακτηρισμούς (γιατί υποσυνείδητα θέλουν να μειώσουν την αξία του νέου δια μέσου της μείωσης της προσωπικής αξίας του φορέα του ή να τον εκδικηθούν για το "κακό" που έρχεται να τους επιφέρει).
Δεν θα σκεφτούν λοιπόν με τίποτα να αντιπαρατεθούν ιδεολογικά στον άλλον, με επιχειρήματα σε πολιτισμένα πλαίσια. . Δεν θα κάνουν κριτική αλλά "υβριστική". (Σε αυτό τους σπρώχνει ο συγκαλυμμένος αντικοινωνικός χαρακτήρας τους.) Αντί αυτών λοιπόν, θα βγάλουν από μέσα του τον χαρακτήρα του φανατικού οπαδού ποδοσφαιρικής ομάδας, τον χαρακτήρα του χούλιγκαν. Βασικά δεν θα τους νοιάζει τι λέει πραγματικά ο άλλος. Θα επιτίθενται εναντίον απόψεων που δήθεν λέει ο συνομιλητής του (θα του βάζουν στο στόμα λόγια που δεν είπε) ενώ αυτές θα είναι δικό τους κατασκεύασμα. Θα διαστρεβλώνουν, θα παραποιούν ό,τι δεν τους συμφέρει στο στόχο τους και όταν θα τα βρίσκουν σκούρα, θα αλλάζουν θέμα, «θα πετούν τη μπάλα στην εξέδρα».
* Πολλά άτομα - σε περιπτώσεις ιδεολογικών αντιπαραθέσεων - όταν επιτίθενται απαξιωτικά στον άλλον προσωπικά, ΔΕΝ το κάνουν για να υπερασπιστούν την ιδεολογία τους (όπως θέλουν να ισχυρίζονται), η οποία δήθεν στοχεύει στο καλό της κοινωνίας, αλλά για να υπερασπίσουν το ατομικό τους συμφέρον για ψυχολογική ισορροπία και πιθανόν όχι μόνο γι αυτή σαν συμφέρον. Για ετούτους όλους τους φανατισμένους, είναι θέμα χρόνου να περάσουν σε διαφορετικά ή αντίθετα ιδεολογικά στρατόπεδα όταν δουν ότι διάφορα συμφέροντά τους ικανοποιούνται από αυτά. Και αυτό γιατί στο βάθος οι αντιλήψεις τους στηρίζονται όχι στο εκφραζόμενο πρόταγμα αλλά στον καλυπτόμενο εγωκεντρισμό, ο οποίος θεμελιώνεται στη δειλία τους για την αντιμετώπιση σημαντικών αλλαγών στη ζωή τους.
Το μόνο που κατά βάθος δεν τους ενδιαφέρει είναι το κοινωνικό καλό. Σε αυτή την κατηγορία μπορούν να ανήκουν άτομα από όλους τους ιδεολογικούς χώρους (αστικό, λενινιστικό, αναρχικό, δημοκρατικό κοκ)
Δύσκολο να υπάρξουν χαρακτήρες της πρώτης κατηγορίας και γι αυτό αρχικά οι πραγματικοί αγωνιστές είναι πολύ λίγοι.
* Και αφού στοχεύουμε να μιλήσουμε κυρίως για τον ιδεολογικό χώρο, να πούμε και το εξής: Δεν είναι μόνο η αποφυγή της ψυχολογικής ανισορροπίας από τη σύγκρουση των αντιλήψεων ο λόγος για τον οποίο κάποιοι αντιδρούν οι περισσότεροι αρνητικά. Πολλοί που ανήκουν σε έναν ιδεολογικό χώρο, αναπτύσσουν με τον καιρό κάποιες διαπροσωπικές σχέσεις με ομοϊδεάτες τους (φιλικές και όχι μόνο). Αν λοιπόν κάποιος αποδεχθεί το νέο λογικό δεδομένο, τότε θα πρέπει σε αρκετές περιπτώσεις να έρθει σε προσωπικές ρήξεις με άτομα του χώρου του. Και τούτο έχει και τις οδύνες του. Άρα έχει συμφέρον ακόμα πιο μεγάλο για να μην αποδέχεται ότι 2+2=4.
Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ
ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΣΤΗ ΔΙΑΨΕΥΣΗ
Αντιγραφή κειμένου:
Επιστημονικά η κατάστασή ονομάζεται «γνωστική ασυμφωνία».
Αντιγραφή κειμένου:
Επιστημονικά η κατάστασή ονομάζεται «γνωστική ασυμφωνία».
Η θεωρία της
«γνωστικής ασυμφωνίας» διατυπώθηκε το 1957 από το καθηγητή ψυχολογίας του ΜΙΤ
Λέον Φέστινγκερ…
Όταν μια αίρεση «παλαβών» της εποχής υποστήριζε πως στις 21 Δεκεμβρίου ο κόσμος θα καταστρεφόταν και μόνο τα μέλη της αίρεσης θα σώζονταν από εξωγήινους, ο Φέστινγκερ είδε την ευκαιρία να επιβεβαιώσει τη θεωρία του.
Όταν μια αίρεση «παλαβών» της εποχής υποστήριζε πως στις 21 Δεκεμβρίου ο κόσμος θα καταστρεφόταν και μόνο τα μέλη της αίρεσης θα σώζονταν από εξωγήινους, ο Φέστινγκερ είδε την ευκαιρία να επιβεβαιώσει τη θεωρία του.
Μέλη της ομάδα του
προσχώρησαν στη αίρεση για να καταγράψουν τις αντιδράσεις τους κατά την επίμαχη
περίοδο εμφάνισης των εξωγήινων και καταστροφής του κόσμου, στην περίπτωση που
αυτό δεν συνέβαινε.
Ιδού πως περιγράφει
τη συνέχεια ο συγγραφέας Σλάτερ στο βιβλίο «Το κουτί της ψυχής».
«Οι πιστοί μετά το
πρώτο μούδιασμα, με άμετρο ενθουσιασμό, άνοιξαν πόρτες και παράθυρα, κάλεσαν τα
συνεργεία να περάσουν μέσα, ετοίμασαν τσάι να κεράσουν και άρχισαν τις
δηλώσεις.
Η σιωπή των
προηγούμενων ημερών και η άρνηση δηλώσεων στα ΜΜΕ τώρα, μετά τη διάψευση της
προφητείας αντικαταστάθηκε από μια μανία υποστήριξης των πιστεύω που μόλις...
διαψεύστηκαν.
΄΄Ο κόσμος σώθηκε
γιατί εμείς προσευχηθήκαμε...΄΄.
Η προφητεία ουδόλως
προέβλεπε κάτι τέτοιο.
Αυτό όμως δεν έχει
σημασία.
Η διάψευση, προκαλεί
έναν τέτοιας ισχύος αμυντικό μηχανισμό που τα άτομα, αντί να σταθούν στη λογική
της διάψευσης και να αλλάξουν τη συμπεριφορά τους, κάνουν ακριβώς το αντίθετο.
Αλλάζουν τη λογική
των πραγμάτων και αρχίζουν με μεγαλύτερο ζήλο τον προσηλυτισμό στα πιστεύω που
διαψεύστηκαν.
Η θεωρία της
γνωστικής ασυμφωνίας δείχνει ότι οι αντιδράσεις στην καταφανή αποτυχία
επαλήθευσης της πίστης στο προσδοκώμενο, προκαλεί μεγαλύτερη ακόμα ενίσχυση
αυτής της πίστης, παρά το ότι συγκρούεται με κάθε έννοια λογικής.
Όταν τα πιστεύω ενός
ατόμου συγκρούονται λοιπόν με τις απτές αποδείξεις της πραγματικότητας, η
δυσφορία που προκαλείται είναι τόσο μεγάλη, που σαν αποτέλεσμα έχει την
ενεργοποίηση τέτοιων μηχανισμών άμυνας που αντί να οδηγούν στην αλλαγή
συμπεριφοράς την ενισχύουν.
Σημείωση δική μου:
Σε αυτή την κατηγορία εμπίπτουν όλοι οι λενινιστές που είδαν να καταρρέουν τα συστήματα του κομματικού καπιταλισμού και ενισχύουν τα απόλυτα αποτυχημένα πιστεύω τους με τον φιλομοναρχικό σταλινισμό.
Σε αυτή την κατηγορία εμπίπτουν όλοι οι λενινιστές που είδαν να καταρρέουν τα συστήματα του κομματικού καπιταλισμού και ενισχύουν τα απόλυτα αποτυχημένα πιστεύω τους με τον φιλομοναρχικό σταλινισμό.
ΥΓ α. Τι
μπορούν να κάνουν λοιπόν οι αγωνιστές μπροστά σε αυτές και στις άλλες
μεγαλύτερες δυσκολίες; Πάντως όλα αυτά ανατρέπονται όταν α. το σύστημα προκαλεί
μεγάλη κρίση στην κοινωνία και β. Όταν υπάρχει το "προζύμι" των
αγωνιστών που θα έχει για σκοπό και θα εισαγάγει διαρκώς στο κίνημα το
κατάλληλο πρόταγμα. Το πρόταγμα που θα περικλείει τα στοιχεία 1. του δυνατού
της υλοποίησής του και 2. του σωστού (συμφέροντος) για τον κάθε άνθρωπο της
πλειοψηφίας της κοινωνίας. Όσο θα μεγαλώνει αυτή η κινηματική προοπτική τόσο θα
επιφέρει διαλυτικές καταστάσεις σε συνειδήσεις και σε ό,τι είναι εμπόδιο εντός
αυτών, για την υλοποίηση του κοινωνικού σκοπού. Βασικά θα γίνει ό, τι έγινε σε
όλες της επαναστάσεις της ιστορίας. Παρόμοια φαινόμενα και καταστάσεις υπήρχαν
πάντα.
ΥΓ β. Άλλο πράγμα ο εκνευρισμός κάποιου που ακούει διαρκώς παράλογα πράγματα και άλλο ο εκνευρισμός εκείνου που ακούει λογικά πράγματα...
ΥΓ β. Άλλο πράγμα ο εκνευρισμός κάποιου που ακούει διαρκώς παράλογα πράγματα και άλλο ο εκνευρισμός εκείνου που ακούει λογικά πράγματα...
